การพนันคือการเสี่ยง เซียนผู้เสพติดการพนันจะได้รับผลกระทบทั้งทางสมองและร่างกาย มีพฤติกรรมชอบความตื่นเต้น ชอบการได้ลุ้นทำให้มีความสุข ความพึงพอใจแม้ว่าจะได้หรือเสียก็ตาม มีความโลภอยากได้มากขึ้น เวลาเสียจะเสียดายจึงต้องการเล่นเพื่อนำเงินที่เสียไปคืนมา มักคิดเข้าข้างตัวเองว่าเมื่อเสียแล้วจะได้คืน การปลอบใจตัวเองเช่นนี้ทำให้ไม่สามารถหยุดเล่นได้ เมื่อเล่นเสียแม้ตัวเองจะไม่มีเงินก็อาจขโมยเงินหรือทำทุกรูปแบบเพื่อให้ได้เงินมาเล่นพนัน การเป็นหนี้สินไม่ได้ทำให้จิตใจเกิดการยั้งคิดแต่ในทางตรงกันข้ามเขาจะคิดว่าการพนันอาจทำให้เขามีโอกาสได้เงินมาใช้หนี้ได้บ้างแต่สุดท้ายก็ลงเอยด้วยการเสียเงินจำนวนมาก
การเสพติดการพนันนั้นส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากการทำงานของสมอง มีนักวิจัยเคยศึกษาพฤติกรรมของคนที่เป็นโรคติดการพนันและโรคอื่น ๆ ที่มีความคล้ายคลึงกัน ในเรื่องการควบคุมตัวเองพบว่าสมองบางส่วนมีการทำงานน้อยทำให้เขาต้องพึ่งพากิจกรรมที่มีความตื่นเต้นสูง ๆ จึงจะเกิดความสุขได้
ในสมองของมนุษย์มีบริเวณหนึ่งที่เรียกว่า อมิกดาลา (Amygdala) เป็นศูนย์กลางของความพึงพอใจ เมื่อเราเป็นเด็กทำดีแล้วมีคนชื่นชม ความรู้สึกประทับใจนั้นจะเก็บสะสมไว้ที่อมิกดาลานี้ ทำให้อยากทำสิ่งนั้นอีก กลไกนี้เป็นส่วนหนึ่งของระบบแรงจูงใจของมนุษย์ ความพึงพอใจในชีวิตอาจมีหลากหลายกิจกรรม การมีกิจกรรมที่สร้างความรู้สึกที่ดี ๆ เช่นนี้ทำให้เรามีวิธีสร้างความพึงพอใจ บางคนมีมาก บางคนมีน้อยขึ้นอยู่กับพื้นอารมณ์ และประสบการณ์การเรียนรู้ในชีวิตที่ผ่านมา คนที่มีปัญหาได้ง่ายคือคนที่ขาดวงจรชีวิตที่มีความสุข เขาก็จะแสวงหากิจกรรมที่ทำให้ตนเองรู้สึกพึงพอใจได้ง่าย เช่น การพนัน ติดสารเสพติด เพศสัมพันธ์ซึ่งเป็นสิ่งที่กระตุ้นความตื่นเต้นและความสุขในช่วงเวลาสั้น ๆและการที่สมองตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้นที่มากเกินไปจะส่งผลเสียและทำให้เกิดพฤติกรรมเสพติดทำให้ต้องการสิ่งกระตุ้นมากกว่าเดิมอย่างไม่มีที่สิ้นสุด
นักวิจัยพบว่า มีกระบวนการเปลี่ยนแปลงทางสารเคมีในสมองของคนติดการพนัน ในลักษณะคล้ายกับคนติดสารเสพติด และมีผลในทางลบต่อปฏิกิริยาตอบสนองต่อรางวัลผลตอบแทน ความยับยั้งชั่งใจ การเรียนรู้และการควบคุมตนเอง
สาเหตุสำคัญส่วนหนึ่งของการติดพนันเกิดจากมีการหลั่งสารโดปามีนในสมองมาก ซึ่งเป็นสารที่ทำให้บุคคลรู้สึกตื่นเต้น ยินดีเป็นสุข สนุกสนาน และเมื่อเราเล่นการพนันจนเกิดความเคยชิน จะทำให้สมองทำงานแบบเดิมโดยอัตโนมัติ ซึ่งพอไม่ได้เล่นก็จะเกิดความหงุดหงิด เราจึงเล่นการพนันไปเรื่อย ๆ เพื่อให้เกิดความสุขหรือความพึงพอใจแบบนั้นอยู่ตลอดเวลา
นอกจากนั้นยังพบว่า ผู้ที่ติดการพนันมีสารซีโรโทนินลดลง ซึ่งสารซีโรโทนินนี้เป็นสารที่ช่วยให้บุคคลมีความยับยั้งชั่งใจได้ เซียนเสพติดการพนันจะมีเคมีในสมองที่ทำให้ต้องการเล่นการพนันและยับยั้งชั่งใจได้น้อยกว่าคนทั่วไป การติดพนันจึงเป็นการติดที่สมองและเกี่ยวข้องกับสารเคมีในสมองโดยตรง
ผลการศึกษาการตอบสนองทางสมองต่อสิ่งเร้าการหลั่งสารแห่งความสุขจากรายงานในงานประชุม European College of Neuropsychopharmacology ที่ประเทศเยอรมนีระบุว่า สมองของผู้เสพติดพนันมีรูปแบบการตอบสนองต่อสารเคมีกระตุ้นการหลั่งเอนดอร์ฟีนแตกต่างจากคนปกติ และระดับความสุขที่ได้รับก็ยังต่ำกว่า และอาจเป็นสาเหตุให้ผู้ที่ติดพนันต้องเล่นพนันหนักขึ้นเพื่อที่จะรู้สึกมีความสุขในระดับเดียวกับคนทั่วไป
มีงานวิจัยที่พบอีกว่าการได้ลุ้นถือเป็นการเสริมแรงอีกอย่างหนึ่งที่จะทำให้เราติดการพนันได้ง่ายขึ้น เช่น การที่เราซื้อลอตเตอรี่แล้วไม่เคยถูกรางวัลเลย แต่บังเอิญมีครั้งหนึ่งเกิดถูกรางวัลขึ้นมา จะทำให้เรามีความคิดว่า ฉันจะต้องถูกรางวัลอีก ถือเป็นการเสริมแรงให้เราซื้อลอตเตอรี่อีก และมีงานวิจัยพบว่า การเสียเงินจากการเล่นพนันจะเป็นการเสริมแรงให้คนเล่นการพนันมากขึ้นกว่าการได้เงินจากการเล่นพนันในจำนวนที่เท่ากัน เพราะมีการลุ้นว่าเราจะต้องได้เงินคืน ถือเป็นการเสริมแรงแบบไม่ตั้งใจ และแก้ได้ยากมาก
ตามทฤษฎีพฤติกรรมนิยม (Behaviorism) ได้ระบุว่า การที่เราได้รับการเสริมแรงแบบคาดเดาไม่ได้ว่าเมื่อไหร่จะได้รับการเสริมแรงหรือต้องทำอะไรเท่าไหร่ถึงจะได้รับการเสริมแรง จะทำให้คนเราเกิดความคาดหวังหรือเกิดการลุ้นมากขึ้น และจะทำพฤติกรรมนั้นเรื่อย ๆ เพื่อให้ได้รับโอกาสหรือได้ในสิ่งที่ต้องการ เช่น เมื่อเราเล่นการพนัน เราจะมีความคาดหวังว่าเราจะต้องได้หรือชนะพนัน หากเล่นแล้วแพ้มา 10 ครั้ง ก็จะทำให้เกิดความคาดหวังว่าครั้งที่ 11 จะต้องเล่นได้ ทำให้ยิ่งลุ้น ยิ่งมีความคาดหวังจะได้รับโอกาสชนะมากขึ้น กลายเป็นแรงจูงใจให้เล่นพนันมากขึ้นและติดพนันในที่สุด
นักจิตวิทยาพบว่า คนติดการพนันมักมีความเชื่อแบบหลงผิด (Gambling Fallacy) หลายประการ เช่น คิดว่าตัวเองสามารถควบคุมและเอาชนะได้ ตนเองเป็นคนดวงดี มีโอกาสจะมีโชคในการเล่นการ พนันบางอย่าง บางคนมองแบบง่าย โดยขาดความเข้าใจเรื่องคณิตศาสตร์ ทฤษฎีความน่าจะเป็น เช่น เชื่อว่าตนเองมีโอกาสชนะหรือแพ้ แบบ 50% ทั้งที่ความจริงแล้ว การพนันหลายอย่าง เช่นการซื้อสลากกินแบ่งของไทย มีโอกาสชนะรางวัลใดรางวัลหนึ่งแค่ราว 1% เท่านั้น คนที่เล่นการพนันบางอย่าง เช่น บาคาร่าเกมที่ออกแบบให้ผู้เล่นเข้าใจว่าโอกาสแพ้-ชนะเท่ากับ 50/50 ทำให้ผู้เล่นรู้สึกว่าโอกาสของตนมีมากเมื่อเสียจึงเสียดายและคิดว่าต้องเล่นต่อหรือเกมที่ผลออกมาเฉียดหรือใกล้เคียง (Near miss) มักจะมองว่าตนเองเกือบชนะแล้ว รางวัลอยู่แค่เอื้อม และพยายามเล่นต่อเพื่อติดตามเงินที่เสียนั้นคืนมา (Loss chasing) ทั้งๆ ที่คือการแพ้ คำว่าเฉียดหรือใกล้เคียงไม่มีความหมายอะไร เพราะเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นแบบเป็นการสุ่ม (Random) ที่ไม่มีแผน (Pattern) ที่แน่นอน
นอกจากนี้การพนันยังส่งผลกระทบต่อพฤติกรรมและพัฒนาการของเด็กและเยาวชนโดยเฉพาะด้านสมอง งานวิจัยด้านการแพทย์ระบุชัดเจนว่าการพนันเป็นเกมที่สามารถทำลายสมองของเด็กและเยาวชนได้อย่างถาวร
สถาบันวิจัยเกี่ยวกับสุขภาพจิตในอเมริกา (National Institute of Mental Health) โดย Ernts และคณะ ได้ศึกษาโครงสร้างสมองของวัยรุ่นด้วยการถ่ายเอ็กซเรย์สมองด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI) พบว่า สมองของวัยรุ่นยังพัฒนาไม่สมบูรณ์ชี้ให้เห็นว่า ช่วงวัยรุ่นตอนต้นเป็นวัยที่ยังขาดความยับยั้งชั่งใจซึ่งสมองส่วนหน้า (Prefrontal Cortex) ซึ่งเกี่ยวข้องกับกระบวนการคิดที่ใช้เหตุผลการตัดสินใจยังไม่พัฒนาเท่าผู้ใหญ่ทำให้วัยรุ่นมักตัดสินใจโดยใช้อารมณ์มากกว่าเหตุผล
สมองส่วนหน้าจะพัฒนาสมบูรณ์ในช่วงอายุ 20 ปีขึ้นไป ในช่วงวัยรุ่น สมองสามารถเพิ่มเนื้อสมองผ่านการเรียนรู้และ การสั่งสมประสบการณ์ในชีวิต และสมองจะมีการปรับโครงสร้าง โดยคัดเซลล์ประสาทและเครือข่ายการเชื่อมโยงบางส่วนที่ไม่ได้ใช้งานทิ้งไป กระบวนการนี้เรียกว่า Pruning
ถ้าวัยรุ่นหมกมุ่นหรือติดการพนันจะส่งผลให้สมองส่วนหน้าไม่เพิ่มเนื้อสมอง สมองส่วนหน้าจะไม่พัฒนาอย่างถาวรและอาจถูกตัดทิ้งเพราะไม่ได้ใช้งานส่งผลต่อระบบคิดและพฤติกรรมที่จะติดตัวไปตลอดชีวิตคือจะกลายเป็นผู้ใหญ่ที่ไม่อดทนรอความสำเร็จ หวังได้เงินมาอย่างง่ายๆ และรวดเร็ว
การพนันจึงเป็นเกมที่ยั่วยุให้เกิดอารมณ์ความรู้สึกได้มาก ไม่ว่าผู้เล่นจะอยู่ในสถานการณ์ที่ได้หรือเสียดังนั้นเด็กและเยาวชนจึงเป็นช่วงวัยที่มีความเสี่ยงสูงมากที่จะติดการพนันได้ง่ายและถอนตัวได้ยาก
สิ่งที่น่ากังวลสำหรับสังคมไทยคือ การพนันเป็นสิ่งที่เด็กและเยาวชนเข้าถึงได้ง่ายด้วยสภาพแวดล้อมที่เต็มไปด้วยการพนัน สื่อโซเชียลการพนันที่มีเงินรางวัลล่อใจจำนวนมาก สภาพครอบครัวที่เล่นการพนันทำให้เยาวชนอยากลองเล่นบ้าง อีกทั้งเพื่อนแนะนำการพนันว่าเล่นง่าย ได้เงินมากและรวดเร็วทำให้หลงเชื่อและติดการพนันในที่สุด
ขอเชิญดาวน์โหลดหนังสือแกะรอยหยักสมอง มองผลกระทบการพนันเพื่อความเข้าใจเรื่องสมองกับการพนันที่ส่งผลกระทบกับเด็กและเยาวชน เนื้อหาน่าสนใจมาก ๆ ครับ